گره عشق بر تار و پود قالی گل سرخ اسفندقه/توجه مسوولین و مرهمی بر زخم های پینه بسته قالیبافان

هر روز که آفتاب از مشرق زمین با گرمای روحبخش خود به سرزمین چنارها سلام می کند ،‌زنان بافنده دهستان اسفندقه  سکوت سحرگاه را با صدای ابزار کار خود گره زده و با نوای دل انگیز و گوش نواز دف به استقبال صبح می روند.

رقص انگشتان دست بر روی دار، آوایی گوش نواز است که با چرخش نخ ها و شهر آشوبی رنگها همراه شده و سمفونی عشق سروده می شود و بدین ترتیب زیباترین هنر ایرانی و شورانگیزترین صنعت دستی، پا به عرصه ی وجود می گذارد.

فرش، ناب ترین هنر ایرانی و زیباترین شاهکار انسانی به شمار می رود که چشم جهانیان را خیره ساخته و زبان تحسین هنرمندان و هنردوستان را برانگیخته است. هنری است که مقام انسانی و ذوق و خلاقیت او را از فرش تا به عرش پرواز داده و کالبد او را با تار و پود فرش پیوند زده است تا آنجا که  قالیبافی نه تنها یک هنر که اینک به یک صنعت و حرفه با قابلیت اشتغال زایی بسیار بالا مبدل گشته است.

برای تهیه گزارش به اسفندقه می رویم، جایی که لحظه لحظه زندگی مادران قالیباف با تار و پود قالی در هم تنیده و آنان نقش‌ می‌بافند آنهم به امید روزی که بافته هایشان با بهایی واقعی به فروش برسد تا شاید پولش مرحمی بر هزاران زخم زندگیشان باشد.

اینجا پر است از رنج مادرانی نان آور که از صبح خروس خوان تا شام سیاه بر دار قالی تاری را به پودی گره می‌زنند و فرشی رنگارنگ از تلخ وشیرین های روزگار می بافد، اما مسئله اینجاست که بیش از هنرشان آنچه خودنمایی می‌کند، درد و رنج زندگی آنهاست.

اسفندقه و جایگاه آن در صنعت فرش و قالیبافی بر کسی پوشیده نیست؛ رنگ ها و نقش ناب ، اکنون شهره ی آفاق است. چرا که مردمان اسفندقه، عشق را با هنر و خلاقیت و صنعت، درهم آمیخته و شاهکاری جاودانه خلق می کنند

قالی گل سرخ اسفندقه ، نمونهٔ بی‌بدیل پیوند تاریخ و فرهنگ با هنری متعالی

قالی گل سرخ اسفندقه ، نمونهٔ بی‌بدیل پیوند تاریخ و فرهنگ با هنری متعالی است که آثار فاخری از اصالت و معنویت را تقدیم کرده است. هنری که اکنون زیر بار مسائل و مصائب اقتصادی به دست فراموشی سپرده شده است و به تدریج به سمت نابودی به پیش میرود؛

قالی گل سرخ اسفندقه با دارهای افقی بر روی زمین از میراث های اجداد ونیاکان است و  دستان هنرمندشان آنچه می بافند زاده ذهن خلاقشان است و در بافت فرش های خود از نقش های ویژه ای استفاده می کنند .

در این میان دهستان اسفندقه  صاحب سبکی در فرشبافی است که محصول خارج شده از زیردست فرشبافان را لایق کسب عنوان کرده و بافته ای به زیبایی طبیعت  راهی بازار می کند.

در این نوع قالی ده تا دوازده رنگ شامل قرمز قرمز گلی،عنابی،سبز،نارنجی،سفید،نخودی،آبی،صورتی،قهوه ای،مشکی و صورتی  مورد استفاده این زنان قالی باف است.

دلایل استفاده از رنگ قرمز

دلایل استفاده از رنگ قرمز را نمایه هایی از سرزندگی و شادی، انرژی – هیجان ، باز نشان دادن فضا، جذابیت، گرم بودن و سریع گرم شدن خانه، سرعت بخشیدن به رشد بافت ها، اشتها آور بودن عنوان میکنند.

به گفته یک زن روستا نشین که گیسوان سیاه خود را پشت دار قالیبافی سفید کرده است، ‌در گذشته معیار و ملاک هنرمندی دختران دم بخت و نو عروسان بر اساس توانمندی آنها در بافت قالی یا طرح ها و نقشه های زیبا و پر فروش سنجیده می شد.

صدای شانه زدن روی ‌دار قالی، زیباترین نغمه زندگی‌

مینا دختر جوان و تحصیلکرده ای که وقتی با او هم کلام شدم گفت : صدای شانه زدن روی ‌دار قالی، زیباترین نغمه زندگی‌ام است. وقتی گره‌ها با بر تار و پود چله می‌نشینند و نخ‌های رنگی در چشم برهم زدنی تبدیل به طرحی زیبا می‌شوند، آن موقع است كه حس شیرین خلق هنری سنتی، قدیمی و اصیل بر لوح دلم حك می‌شود.

در روستاهای فردوس و دولت آباد در هر منزل اتاقی چهار گوش که کف آن دارهای افقی قالی است.قالیبافان روی دارهای خود نشسته و هر کدام نقشی را بر داربه تصویر می‌کشند. برای بافندگانی که وقتی پای  صحبت آنها نشستم حرفی جز مشکلات نداشتند. مشکلاتی که کمری فولادین برای خم نشدن  نیاز دارد.

اسمی از نام اسفندقه در هیچ یک از صفحات تجارت و صادرات این کالا نیست

انیسه نظری به گفته خودش بیش از نیم قرن از عمرخود را در این هنر گذرانده و این حرفه، حرفه آبا و اجدادی اوست عنوان می کند : بافت و در نهایت طرح و نقشی که در فرش اسفندقه به کار می رود و آن را به بافته ای ارزشمند و مشهور تبدیل کرده است. چه سود از این همه کیفیت و مرغوبیت که قرار نیست مرهمی بر زخم دستان پینه بسته بافندگان آن شود و هیچ اسمی از نام اسفندقه در هیچ یک از صفحات تجارت و صادرات این کالا برده نشود.

نرگس ۳۹ ساله، لاغری و رنگ پریدگی چهره گواه ممارست و فعالیت بی وقفه در گره زدن در تار و پود قالی بافی حکایت دارد بیان کرد : ضعیف شدن چشم و بیماری آلرژی از اثراتی هست که از آن گله دارد و عدم تمایل خود را برای بافت قای جدید، هزینه های سنگین درمان می دانند.

وی دست هایش را نشان می دهد و جای دفی که بر بند دوم انگشت اشاره دست راستش و زخم هایی که روی انگشتان دست چپش نقش بسته است را معرف قسمتی از سختی کار خود می داند.

شمیم شمس الدینی۲۷سال بیشتر ندارد و نزدیک به ۱۷ سال است پشت دار قالی می نشیند و هر روز گره بر روی گره زده و امیدش فروش با قیمت مناسب بافته ای است که از جان و دل برای به ثمر نشستن آن مایه می گذارد.

مشکلات پیش روی بافنده های فرش

این بافنده روستایی به مشکلات پیش روی بافنده های فرش اشاره می کند و می گوید: بافت فرش کار طاقت فرسایی است، شیره جان بافنده در قبال دست مزدی اندک یا قیمت ناچیز کار نهایی به یغما می رود.

آسیه یکی از بافندگان فرشی است که تمام امورات زندگی خود و خانواده اش از محل بافت فرش اداره می شود گفت : قالی گل سرخ  از دردی رنج می برد که به نظر، هیچ کس مسوولیت درمان آن را برعهده نمی گیرد و هر صاحب مسوولیتی به گونه ای پای خود را از تلاش برای رفع این مشکل بیرون می کشد.قالی گل سرخ  در داخل این استان دچار بی توجهی و در خارج از این منطقه مبتلا به گمنامی است.

عدم حمایت مسئولان برای توسعه فعالیت ها

حمیرا خضری یکی از بانوان بافنده قالی و قالیچه که با مدارک لازم قالیبافی را چندین سال است که آغاز کرده و در این چند سال افراد را آموزش داده است، از عدم حمایت مسئولان برای توسعه فعالیت هایش گلایه مند است و می گوید: تاکنون نه هیچ حمایتی از ما شده و نه هیچ گونه تسهیلات کم بهره ای به ما داده اند و یا حداقل حمایتی نداشتند که بتوانیم مکان آموزش فرش بافی راه اندازی کنیم، تا شاید عده ای با فرش بافی بتوانند از پس خرج و مخارج های سنگین این روزهای خود برآیند.

واسطه ها و دلالان فرش را کاهش یابند

خضری تصریح کرد: اگر مسوولانی که باید چاره ای بیاندیشند برای اینکه واسطه ها و دلالان فرش را کاهش دهند و بازاریابی مناسبی برای فرش بافان داشته باشند، به طور قطع رونق فرش بافی به این دیار باز می گردد و مردمی که به دلیل تک محصولی بودن و وابستگی به باغات گردو و در نهایت سرمازدگی و یا خشکسالی دچار قدرت خرید پایین می شوند حداقل به وجود یک منبع درآمدی دیگر امیدوار شده و اقتصاد منطقه شان رشد پیدا می کند

چرایی عدم ارایه تسهیلات به قالیباف ها

اسکندری با گلایه مندی از اینکه چرا وام دراختیار قالیباف هایی که دار قالی دارند، قرار نمی گیرد، گفت: در حال حاضر  برای خرید نخ ابریشم یک فرش خوب باید چند میلیون تومان هزینه کنیم اما دریغ از حمایتی که می شود و حتی نخ هم به سهولت در دسترس بافندگان نیست و برای تهیه نخ باید از مرکز استان یا استانهای همجوار اقدام کرد .

عدم حمایت صنعت، معدن و تجارت و میراث فرهنگی

۳۰سال دارد اما برخلاف هم سن و سالانش پشتش خمیده و از درد زانو و کمر رنج می برد به گفته خود از ۹ سالگی پشت دار قالی نشسته تعریف وضعیتش چندانی ندارد و می گوید: چند مرتبه ای هم برای دریافت وام به اداره صنعت، معدن و تجارت و یا میراث فرهنگی مراجعه کردیم ولی هیچ کدام حمایتی نکردند و یا گفتند که بودجه نداریم.

تنها امید بافندگان بیمه تأمین اجتماعی است

خانم ابراهیمی که یکی از بافنده های تابلو فرش و قالی گل سرخ است وی با بیان اینکه بیمه تأمین اجتماعی نیستم بیان می‌کند:تنها امید بافندگان بیمه تأمین اجتماعی و شرایط آسان برای دریافت وام است در غیر این صورت من حقوق بسیار اندکی دارم.

خانم دیگری که بافنده است خود را معرفی نمی‌کند، چهره ای غمگین دارد که از پس پشت دار قالی نشسته، کمرش خمیده شده است، ترجیح می‌دهد اسمش منتشر نشود؛با اشاره به اینکه بیمه نیستم می گوید:برای گرفتن ۲میلیون وام مشکلات بسیاری را تحمل کردم و در نهایت پس از آنکه وام را دریافت کردم ۱میلیون آن را به کسی دادم که ضامن من شده بود.

درخواست وام کم بهره

شوکت ابراهیمی بافنده دیگری است که خود را سرپرست خانوار می‌خواند و می گوید: از دولت تقاضا داریم با وام های کم بهره از ما حمایت کند.  متأسفانه بازار فرش در حال حاضر به گونه‌ای است که با وجود اینکه کار و زحمت اصلی بر دوش بافنده است اما سود بیشتر عائد واسطه‌گران می‌شود بنابراین بافنده به دستمزد واقعی خود نمی‌رسد.

این بافنده با صدایی بغض آلود می‌گوید: از گره هایی که بر تار و پود دارهای قالی تنیده می شود، کم سویی چشم، مشکلات عضلانی، دردهای دائمی، ناهنجاری های اسکلتی و … نصیب قالی بافان می شود و به واقع این همه مشکل در مقابل دستمزدها، بهایی گران است .

یکی از گلایه های جدی و مطالبات به حق بافندگان قالی در این دهستان ساماندهی امور بیمه ای و تسهیل و تسریع در اعطای تسهیلات است که نیاز است برای این مهم  ظرفیت ها و اقدامات این حوزه دنبال شود.

در حال ترک کارگاه…

زمانی که در حال ترک کارگاه هستم، تق تق تق… صدای شانه قالیبافان هنوز در گوشم همچنان زنگ می زد.  قالیبافانی که  روز و شب در تلاشند تا با کسب نان حلال چرخ زندگی خود و خانواده شان را بچرخانند. زحمت کشانی که ثمره چندین ماهشان با دلال بازی در سیستم تجارت فرش به یغما رفته یا قالی‌هایشان در کنج خانه ها خاک می خورد  و ترجیح می دهند کار دیگر غیر از نقش زدن بر قالی داشته باشند.

قالی گل سرخ اسفندقه، اشتغالزایی و رونق اقتصادی جنوب

قالی گل سرخ اسفندقه  فرآیند خاصی از ظرافت و هنر را طی می کند تا حاصل آن، بافته ای نفیس و شایسته می شود. اما به نظر می رسد در صورت تکمیل زیرساخت ها و سرمایه گذاری بر روی این هنر اصیل، می توان این گره ها را گشود و گام های مهمی در راستای توسعه اشتغالزایی و رونق اقتصادی جنوب استان برداشت.

لزوم توجه به هنرهای فراموش شده

توجه به هنرهای فراموش شده این دیار،معرفی ، آموزش و  سرمایه گذاری میتواند علاوه بر حفظ این میراث برای آیندگان و توسعه و رونق آن ، از نابودی فرهنگ وتمدنی جلوگیری نماید که این مهم در گِروی ثبت این میراث و هنرِ به حق منطقه جنوب کرمان میباشد.

حقی که  از مردم ،فرهنگ و تاریخِ این منطقه رو به فراموشی ست میتواند در کنار فرشهای  کاشان و زنجان و .. به ثبت میراث ملی برسد تا جهانیان هنر مردمان ایران زمین رادریابند.